Zwitsers zakmes: gereedschapskist voor militairen

Het Zwitsers zakmes is de gereedschapskist voor militairen. Het zakmes wordt geproduceerd door messenfabrikant Victorinox. Al vanaf 1891 leverde het bedrijf messen aan het Zwitserse leger.

Victorinox

Het bedrijf werd opgericht in 1884, in het Duitstalige Ibach, door Karl Elsener, ook wel ‘Karl III’ genoemd. De naam dankt de messenfabriek aan de moeder van Karl Elsener die Victorina heette. Karl stond samen met zijn moeder aan het roer het messenfabriekje. Toen zijn moeder in 1909 overleed, noemde hij het bedrijf ‘Victoria’, als eerbetoon aan haar. Toen in 1921 het roestvrij staal (Frans: acier inoxydable en afgekort tot inox) werd geïntroduceerd, werd de naam van het bedrijf opnieuw gewijzigd: Victorinox.

Zwiterse zakmes voor het leger

In 1889 was het bedrijf in de race om messen te leveren aan het Zwitserse leger te leveren. Het moesten speciale messen worden. Ze dienden namelijk voorzien te zijn van een schroevendraaier. De soldaten moesten hun geweren goed schoonhouden. Dat kon alleen als het geweer uit elkaar gehaald kon worden. En daar was een schroevendraaier voor nodig. Het bedrijf van wilde heel graag die opdracht binnenslepen.

Modell 1890

Er was echter een ‘maar’. Het ging  15.000 messen! Zo’n grote hoeveelheid kon Elsener nooit leveren. Hij had eenvoudigweg de productiecapaciteit niet. Jammer genoeg voor Elsener werd de opdracht gegund aan de Duitse messenfabrikant Wester & Co. uit Solingen. Deze messen werden geleverd in oktober 1891. Het ontwerp van het mes is bekend onder de naam: Modell 1890. Dit model had een lemmet, priem, blikopener, schroevendraaier en handgrepen gemaakt van donker eikenhout wat later deels vervangen werd door ebbenhout.

Uiteindelijk kreeg het bedrijf van Karl Elsener eind 1891 toch nog de opdracht. Ook andere fabrikanten uit Duitsland en Zwitserland produceerden dit soldatenmes en haar opvolgende modellen. In 1893 kreeg de grote concurrent van Elssener, de Zwitserse messenfabrikant Paul Boéchat & Cie, die later verder ging onder de naam later Wenger, de opdracht om Modell 1890 messen te produceren.

Victorinocx  en Wenger

Victorinocx  en Wenger waren de enige twee bedrijven die de typische Zwitserse kenmerken, een rode behuizing met kruis, gebruiken. Sinds Victorinox in 2005 het bedrijf Wenger overnam, zijn die rode kleur en het kruis unieke kenmerken.

Bekijk op onderstaande de video van het Zwitsers Zakmes van Victorinox

Octrooi op Zwitsers Zakmes

Het eerste model, Modell 1890, werd door Elsener verbeterd. Het probleem van dit model zakmes was dat het slechts aan één kant  kon uitklappen. In 1896 ontwikkelde Elsener een verbeterde versie. Zijn model had namelijk aan beide kanten ruimte voor onderdelen, waardoor er veel meer ‘gereedschap’ in kon verwerkt zoals een zaag en schaar. Dit was het basismodel voor de het Zwitserse zakmes zoals wij dat nu nog steeds kennen. In 1897 vroeg Karl Elsener octrooi aan op dit model zakmes: het Zwitsers ‘Officiersmes’.

Dit multifunctionele mes wordt nog steeds gebruikt in het Zwitserse leger. Victorinox is nog steeds een familiebedrijf en levert naast Zwitserse zakmessen ook andere messen, uurwerken, schrijfgerei, reisspullen en zelfs parfum en kleding.

Romeins zakmes

Het Zwitserse zakmes was niet het eerste exemplaar. Ook de Romeinen hadden een multifunctioneel zakmes ontwikkeld. Dit Romeinse zakmes bevat een lepel, lemmet, vork, spatel, prikker en een tandenstoker. Dit mes is ergens tussen 200 en 300 na Christus gemaakt en ligt sinds 1991 in het museum in Cambridge.

 Grootste Zwitsers zakmes ooit

Het grootste Zwitserse mes is overigens ‘The Giant’. Dit zakmes is meer dan twintig centimeter dik, en telt 85 stuks gereedschap voor 110 verschillende taken. Het bevat onder meer een nagelvijl, snoeimes, houtzaag, pincet, boorpriem, tandenstoker, houtzaag, kurkentrekker, briefopener en liniaal in het mes.

Ook interessant is het ontwerp voor het kelnersmes, de kurkentrekker met hefboom waarop Carl Wienke in 1882 octrooi verleend kreeg.

Bronnen: Atlas Obsura, Gear Junkie, Historiek, Quest, Wikipedia