Zigzagstoel: Designstoel die ontstond uit gepuzzel

Gerrit Rietveld, de ontwerper van de Zigzagstoel hield van puzzelen met constructies. Dat gepuzzel lag ook aan de basis van deze designklassieker. Rietveld wilde namelijk een stoel uit één plaat maken, die als een lijn in de ruimte staat. Al dat gepuzzel leidde tot de Zigzagstoel.

Zigzagje

Rietveld beschouwde de stoel als ‘een schot in de ruimte’ die de ruimte ongeschonden laat. Het is volgens de ontwerper ook helemaal geen stoel, maar was bedoeld als een constructief grapje. Hij noemde het zelf een een zigzagje!

Rietveld Schröderhuis

De Zigzagstoel werd door architect en meubelontwerper Gerrit Rietveld in 1932 ontworpen. De stoel was bedoeld voor het Rietveld Schröderhuis in Utrecht en past in de Nederlandse kunststroming De Stijl.

 

Experimenten met design

Voordat het klassieke Zigzagmodel werd gekozen, heeft Rietveld diverse andere constructies onderzocht en deed experimenten met tal van materialen. Het liefst wilde hij een stoel maken die uit één plaat bestond. Maar het was lang niet makkelijk om de stoel uit één plaat te vouwen die sterk genoeg zou zijn om het gewicht van een mens te houden. Rietveld sloeg aan het experimenteren met materialen en constructies.

Rietveld experimenteerde met een constructie die bestond uit een plaat fiber (de zitting) die over een frame van stalen strips werd gebogen. Ook probeerde hij het met twee stalen frames waar hij houten latten tussen schroefde. Bovendien was Rietveld aan het stoeien met de verbindingen. Hij probeerde het in eerste instantie alleen met zwaluwstaart verbindingen. Dat bleek niet stevig genoeg. Tevens gebruikte hij bouten en moeren. Het nadeel daarvan was dat dan het nodig was om een extra driehoekige lat hout in de binnenhoek te plaatsen als versteviging. De experimenten mislukten, want de constructies met deze materialen bleken niet te werken. Ze waren niet sterk genoeg of niet mooi genoeg!

Uiteindelijk bleek de uitvoering van vier houten stukken hout samen te stellen. Hiervoor gebruikte hij de planken van een Bruynzeelkast. Deze bleken het meest eenvoudige en het sterkste te zijn.

Bijzonder design

De Zigzag is een bijzonder design. Allereerst vanwege de vorm. De stoel ziet er namelijk uit als een bliksemflits en is anders dan de traditionele stoelen. Zo heeft de Zigzag geen poten en geen armleuningen, een hoge zitting en bestaat de stoel ‘slechts’ uit  vier stukken hout. Die stukken hout zijn vier aan elkaar gelijmde massief houten platen van 18 millimeter dik die met elkaar zijn verbonden met bijzondere houtverbindingen. Bij de zigzagstoel is de verbinding van rug met zitting gemaakt met zwaluwstaartverbindingen. De verbinding van de zitting met de poot en die van de poot met de vloerplaat is gemaakt van in verstek gezaagd hout en verstevigd door elk acht bouten en een hoeklat.

Al deze kenmerken maken dat de kenners de Zigzag zien als hét voorbeeld van de synthese tussen vorm, functie en constructie!

Varianten op de Zigzagstoel

De uiteindelijk verkozen houten hoekconstructies zijn in diverse varianten uitgevoerd. Naast de klassieke Zigzag, ontwierp Rietveld diverse modellen met als basis zigzagmotief. In de jaren dertig en veertig van de twintigste eeuw volgden verschillende variaties op de zigzagstoel, zoals een kinderstoel, een fauteuil en een stoel met armleuningen.

Zigzag in productie

De Zigzag werd vanaf 1934 in productie genomen en tot 1950 commercieel geproduceerd door Metz & Co Amsterdam. Ook op dit moment wordt de stoel nog altijd gemaakt en wel door Italiaanse meubelproducent Cassina. Dit bedrijf beschikt over de rechten van vele meubelontwerpen van beroemde ontwerpers, waaronder de Rood-blauwe stoel en de Zigzagstoel van Gerrit Rietveld en diverse ontwerpen van Marcel Wanders.

Op onderstaande video zie je hoe de Zigzagstoel wordt geproduceerd in de meubelfabriek van Cassina.

Wat is een echte ‘echte Zigzag stoel?

De Zigzagstoel is een icoon in de wereld van de design stoelen. Van de ‘echte Zigzagstoel’ zijn er slechts zo’n 200 tot 500 gemaakt. Althans dat was de inschatting van Jurjen Creman die tientallen jaren voor musea en verzamelaars Rietveldmeubels restaureerde.

Volgens de designpuristen is een dat een exemplaar dat gemaakt moet zijn vóór 25 juni 1964. Dat is namelijk de sterfdag van Rietveld. Tot die datum, zo wordt verondersteld, had Rietveld de supervisie over zijn ontwerpen. gemaakt.

Minder strak in de leer

Er zijn ook mensen die wat minder strak in de leer zijn en die vinden een ‘echte Rietveld’ een stoel die is gemaakt door Gerard van de Groenekan. Dit was de vaste meubelmaker van Rietveld. Van de Groenekan bleef nog jarenlang Rietveldmeubels maken. Hij overleed in 1994.

Maar buiten deze exemplaren zijn er nog veel meer Zigzagstoelen in omloop. Dat zijn allemaal kopieën en latere modellen zoals die nog steeds worden geproduceerd door het eerder genoemde Cassina. Een Cassina exemplaar kost rondde 1500 Euro. Ben je op zoek naar een originele Zigzag, dan moet je moet dan gaan speuren op een veiling. Daar zijn de stoelen aanzienlijk duurder. Zo veilde Sotheby’s in New York in 2o13 drie Zigzagstoelen, die door Van de Groenekan waren gemaakt. De richtprijzen varieerden 15.000 tot 30.000 dollar.

Zigzagstoel zelf maken

Wil je de zigzagstoel zelf maken, dan kan dat natuurlijk ook. Op de doe-het-zelf site Instrutables staat een handleiding mét foto’s. En op het forum klusidee worden er heel wat tips gegeven zodat je de perfecte Zigzagstoel kunt maken. Verder kun je op onderstaande video bekijken hoe deze beroemde stoel van Rietveld wordt geproduceerd.

Ben je een fan van design en stoelen? We hebben meerberichten geschreven over designstoelen.

Bronnen: Centraal Museum, NRC, Stedelijk Museum, TU Delft, Wikipedia